Στις 20 Αυγούστου παρακολουθήσαμε την παράσταση "Προμηθέας Δεσμώτης” του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη και μετάφραση Γιώργου Μπλάνα, σε συμπαραγωγή του θεάτρου Πορεία και του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Αυτό που βιώσαμε μέσα στον μαγικό χώρο του Αρχαίου Θέατρου Επιδαύρου ξεπέρασε κάθε προσδοκία.

Το Κείμενο και η Σκηνοθεσία

Ακούσαμε το λόγο του Αισχύλου σε μια μετάφραση προφορική, άμεση, ουσιαστική που δεν άφηνε κανένα περιθώριο “να μην καταλάβεις”. Είναι από τις λίγες φορές που τα νοήματα αυτού του δύσκολου, φιλοσοφικού σχεδόν έργου του μεγάλου μας τραγικού έφταναν στο κοινό με έναν τρόπο ακαριαίο, σαν βέλη που τρυπούν για να υπενθυμίσουν ότι και στους καιρούς μας βιώνουμε την κοινωνική ατμόσφαιρα που περιγράφει. Εκτός από τον Αισχύλειο λόγο, στο τέλος της παράστασης είχε προστεθεί και ένα απόσπασμα του ποιητή Αρχίλοχου. Τέλος, το εύρημα του αρχαίου κειμένου στο χρησμό που επαναλάμβανε ο Προμηθέας ήταν έξοχο.

Για την ευθύβολη αυτή επικοινωνία με το κοινό όμως δεν ευθύνεται μονάχα η έξοχη μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα. Ο σκηνοθέτης Άρης Μπινιάρης επέλεξε να ακολουθήσει το δρόμο της καθαρότητας της σκηνικής γραφής, χωρίς περιττά “στολίδια” και “πειραματικούς αναστοχασμούς” όσον αφορά στην εκφορά του λόγου των ερμηνευτών, τη σχέση μεταξύ των προσώπων του δράματος και την παραστασιακή οργάνωση των σκηνών όσον αφορά στο χώρο, το χρόνο και την ποιότητα. Μέσα από ένα έργο που όλα τα πρόσωπα είναι μυθικά, ο Άρης Μπινιάρης κατάφερε να μας πείσει με τον πιο ειλικρινή τρόπο ότι όλα εν τέλει είναι ανθρώπινα ή προβολές που κάνει ο άνθρωπος, ακόμα και οι θεοί και τα μυθικά πλάσματα.

Η Μουσική

Η μουσική του Φώτη Σιώτα στην απαράμιλλη εκτέλεση του Νίκου Παπαιωάννου (Μοναδικό μας μικρό παράπονο ότι θα θέλαμε να είναι φωτισμένος και ο μουσικός, εφόσον ήταν επί σκηνής και τον βλέπαμε έτσι κι αλλιώς…) άλλοτε σε ρόλο ηχητικού τοπίου που με έναν μαγικό τρόπο προσδιόριζε σχεδόν με ακρίβεια τη Γεωμορφολογία του άγριου Καυκάσου σε σχέση με την τιμωρία του Τιτάνα από τον εξουσιαστή θεό Διά και άλλοτε σε ρόλο ενός επιπλέον ερμηνευτή - συμπαίκτη του Προμηθέα και των Ωκεανίδων που τους υποστήριζε στον αγώνα τους, μετεωρίζονταν διαρκώς στην κόψη μεταξύ ενός φαινομενικά brutal ήχου και ενός ιδιόρρυθμου λυρισμού. Ένας ήχος τόσο σύγχρονος αλλά και τόσο διαχρονικός που έδωσε στην παράσταση την ένταση που χρειαζόταν ώστε να κατανοήσουμε την εσωτερική κατάσταση των Προσώπων και να ταξιδέψουμε πνευματικά με όλους τους χαρακτήρες, ως συνοδοιπόροι και όχι ως απλοί θεατές, άνετα καθισμένοι στις κερκίδες του θεάτρου.

Σκηνογραφία - Ενδυματολογία - Φωτισμοί - Ειδικές Κατασκευές

Τα ανθρωπόμορφα “λιοντάρια” που κατείχαν όλοι οι εξουσιαστές, η αριστοτεχνική εμφάνιση επάνω σε ξυλοπόδαρα - σκελετό αγελάδας της Ιούς και τα εξαιρετικά διάφανα ή συμπαγή προσωπεία διά χειρός Δήμητρας Καίσαρη, οι λιτές στήλες - τρεις κορυφές του Καυκάσου,, η τόσο λιτή αλλά επιβλητική σκηνογραφία της Μαγδαληνής Αυγερινού, στην οποία για πρώτη φορά είδαμε έναν Προμηθέα όχι καρφωμένο με την πλάτη στο βράχο αλλά αιωρούμενο στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα επάνω στην κορυφή του βουνού που βρισκόταν στη θυμέλη της Επιδαύρου, τα διαχρονικά, υπέροχα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα, οι εξαιρετικοί, μαγικοί φωτισμοί -και τα σκοτάδια και οι σκιές- του Αλέκου Αναστασίου μας υπενθύμισαν ευχάριστα ότι η καινοτομία μπορεί να συμβαδίσει με την καθαρότητα του νοήματος. Όλα ήταν υποβλητικά και σημειολογικά άρτια σε σχέση με τη σκηνοθεσία, την ατμόσφαιρα και το σύνολο της παράστασης. Το ανατριχιαστικό φινάλε το οφείλουμε εκτός των άλλων στον Αλέκο Αναστασίου που “εξαφάνισε” στην κυριολεξία τον Προμηθέα και απέμεινε προς θέαση μονάχα ο καπνός…

Οι Ερμηνείες

Η καθαρότητα του λόγου όλων των ερμηνευτών, συμπεριλαμβανομένου του Χορού, σε συνδυασμό με την ιδιοσυγκρασιακή ψυχοκινητική τους δράση επί σκηνής, έδωσε ερμηνείες ατόφιες και ειλικρινείς, κρατώντας την ποιότητα του κάθε ρόλου ξεχωριστή, ενώ το εναρμονισμένο σύνολο όλων δεν οδήγησε σε κανενός είδους “ομοιογένεια μορφής” που συχνά αφαιρεί το πάθος και την ένταση από τα δρώντα πρόσωπα του Αρχαίου Δράματος στις σύγχρονες παραστάσεις.

Προμηθέας

Ο υπερβατικός Γιάννης Στάνκογλου ως Προμηθέας έδωσε μια διάσταση άλλες στιγμές απόκοσμα θεϊκή και άλλες εντελώς ανθρώπινη στον Τιτάνα - αντάρτη, ενώ η ερμηνεία του περνούσε από όλες τις ψυχικές αποχρώσεις και τόνους, χωρίς να γίνεται αντιληπτό το “πέρασμα”, τεχνικά ή ως επίδειξη δεξιοτεχνίας. Ο λόγος του πεντακάθαρος και απευθυντικός, χωρίς ίχνος “θεατρινισμού” ή υπερβολής, η κίνηση του πάντα σε ροή αλλά με απίστευτη ένταση, οι ακινησίες του σαν ένα σώμα που φλέγεται εσωτερικά και οι σιωπές του σαν χιλιάδες κραυγές. Οι ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές του, κρατούσαν πάντα στον πυρήνα τους μια ρανίδα φωτός, θάρρους και πίστης στον Άνθρωπο. Αυτή η διάσταση της ερμηνείας του κρατούσε άσβεστη την Ελπίδα (που αναφέρεται εμφατικά πολλές φορές στο κείμενο) του σύγχρονου θεατή. Την ελπίδα ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε, ότι μπορούμε να ξεφύγουμε ή να αντιταχθούμε στην εξουσία, όταν αυτή είναι παράλογη. “Το μέλλον δεν ανήκει στη βία. Το μέλλον δεν ανήκει στη δύναμη. Στη λογική ανήκει το μέλλον…” όπως καθηλωτικά επαναλαμβάνει ο Προμηθέας και θαρρείς πως δεν απευθύνεται μονάχα στο κοινό, αλλά σε ολόκληρο το σύμπαν και την ανθρώπινη ύπαρξη επάνω στη γη, ανά τους αιώνες. Μια ιδανική θεατρική στιγμή του ταλαντούχου ηθοποιού.

Ωκεανός

Ως αντίβαρο της στάσης του Προμηθέα απέναντι στον Κόσμο, έρχεται ο Ωκεανός, με την ερμηνεία του Αλέκου Συσσοβίτη να συναρπάζει, και, ας με συγχωρήσουν κάποιοι, δεν μπορώ να τον δω ως Τζόκερ, αλλά ως μια θέση πολύ πιο πολύπλοκη και πολυπρισματική που μας υπενθυμίζει την τάξη και τη μοίρα των ανθρώπων και της εξουσίας, με έναν Συσσοβίτη να δείχνει εξωτερικά αγέρωχος, ως σημερινός “παράγοντας”, και εσωτερικά εύθραυστος και ετοιμόρροπος - ίσως λόγω έλλειψης θάρρους του ήρωα. Η μεγάλη του ήττα όταν οι Ωκεανίδες δεν εγκαταλείπουν υπό την υπόδειξη του τον Προμηθέα και στέκονται ηρωικά στο πλευρό του τελευταίου, αντιμετωπίστηκε από τον ηθοποιό με μια “εσωτερική κατάρρευση” σχεδόν Τσεχωφική, συγκρατημένη ώστε να μην εκτεθεί, την οποία απέδωσε με λεπτότητα και αλήθεια, μια στιγμή υποκριτικής δεινότητας.

Η Ιώ

Τι να πει κανείς για την απόδοση της Ιούς… Η Ηρώ Μπέζου έπαιξε επάνω σε ξυλοπόδαρα που παρέπεμπαν σε σκελετό αγελάδας χωρίς να διαφαίνεται καμία δυσκολία της ηθοποιού, η φωνή της και η κινητική της συμπεριφορά μας έδωσαν χωρίς επιπλέον “δραματοποίηση” όλο το μαρτύριο της, ενώ για πρώτη φορά ο “οίστρος” και η “τρέλα” δεν ερμηνεύτηκαν ούτε από την ίδια ούτε από τον σκηνοθέτη, προφανώς, μέσα από μια ηθοποιό που “παίζει την τρέλα” ή δεν ξέρει τι λέει. Αντίθετα, η πλήρης συνείδηση της κατάστασης και η ευθραυστότητα και απευθυντικότητα του λόγου της, έδωσαν στο πρόσωπο της τραγωδίας ακόμη μεγαλύτερο βάθος, που κορυφώθηκε όταν άκουσε από τον Προμηθέα τα μελλούμενα.

Τα άλλα Πρόσωπα

Ομοίως οι ερμηνείες του Κράτους (Άρης Μπινιάρης) και της Βίας (Κωνσταντίνος Γεωργαλής), του φιλεύσπλαχνου αλλά ανήμπορου μπροστά στο Δία Ήφαιστου (Δαυίδ Μαλτέζε), του Ματαιόδοξου - “βολεμένου” Ερμή (Ιωάννης Παπαζήσης) ήταν πραγματικά εξαιρετικές, διατηρώντας ένα μέτρο - άμετρο που εγκαθίδρυσε από την αρχή του δράματος πολύ ξεκάθαρα το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο Προμηθέας προοριζόταν να γίνει το εξιλαστήριο θύμα (Αλλά εν τέλει φανερώθηκε ως ένας αληθινός επαναστάτης), ενώ ο τρόπος τους και ο λόγος του ποιητή μας έφερνε αναπόφευκτα αντιμέτωπους, συνειρμικά, με σημερινές, ανατριχιαστικές αναλογίες.

Ο Χορός

Ο καλοδουλεμένος από τη χορογράφο Εύη Οικονόμου χορός των Ωκεανίδων (Αντριάνα Αντρέοβιτς, Δήμητρα Βήττα, Φιόνα Γεωργιάδη, Κατερίνα Δημάτη, Γρηγορία Μεθενίτη, Νάνσυ Μπούκλη, Δώρα Ξαγοράρη, Λεωνή Ξεροβάσιλα, Αλεξία Σαπρανίδου) ήταν εξαιρετικός ως προς τη φόρμα (το ασύμμετρο της κίνησης των σωμάτων), το χώρο (έρρεε χωρικά, στην ορχήστρα, σαν νερό, χωρίς στατικές γεωμετρίες) και το χρόνο (Ορθότατος ρυθμός λόγου και κίνησης), με εξαιρετικές ερμηνείες και φωνές, ωστόσο έλειπε, κατά τη γνώμη μου, η υδάτινη διάσταση - ποιότητα στην κίνηση των σωμάτων (με άλλα λόγια ενώ ο λόγος τους και η κίνηση στο χώρο ήταν “νερένια”, η ποιότητα της καθαυτού κίνησης ήταν αρκετά γήινη).

Στιγμές

Ξεχωριστές στιγμές τη παράστασης ήταν οι μικρές σιωπές και παύσεις, όπου οι ερμηνευτές ξεφεύγοντας για λίγο από το παλλόμενο σύμπαν το οποίο είχε επικρατήσει στη σκηνή εξαρχής καταλλάγιαζαν το θυμικό τους για να ακούσουμε καθαρά την σκέψη τους (Μία φορά στα λόγια του Προμηθέα προς την Ιώ και μία φορά στο τέλος όπου μια ερμηνεύτρια από το χορό προαναγγέλει το τέλος). Ως θεατής ίσως να χρειαζόμουν ακόμη μία ή δύο τέτοιες στιγμές μέσα στο χρόνο της παράστασης.

Ένα μεγάλο μπράβο σε όλους τους συντελεστές της παράστασης και της παραγωγής, ένα μεγάλο μπράβο που στους δύσκολους καιρούς μας υπάρχουν παραστάσεις που μπορούν ακόμα να μας εμπνεύσουν και να μας συν - κινήσουν, ως πολίτες και ανθρώπους. Ευχαριστούμε.

Φιλιώ Λούβαρη, Μηλέικα Νέα, 5.9.2021

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων:

Προμηθέας Δεσμώτης - Περιοδεία