Η «Νύχτα της Ιγκουάνα» (1961) είναι το τελευταίο μεγάλο έργο του Τενεσί Ουίλιαμς, πριν ακολουθήσει τους ήρωές του στη δική τους κάθοδο. Στο μεταξύ όμως ο ίδιος πρόλαβε σε διάστημα περίπου 15 χρόνων να εκτοξευτεί στην κορυφή του αμερικανικού θεάτρου, αλλά και να εκτοξεύσει το θέατρο της χώρας του στην κορυφή του κόσμου. Με τον Ουίλιαμς το θέατρο του Νέου Κόσμου μοιάζει για πρώτη φορά πραγματικά όχι μόνο νέο αλλά και εξαιρετικά παγκόσμιο, όπως αναδύεται από τον πόλεμο και κατακτά την υφήλιο, πηγαίνοντας μάλιστα ενάντια σε ό,τι πρόβαλλε η πατρίδα του την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Σε αντίθεση δηλαδή με τη χώρα «του πλούτου και της ευτυχίας», το θέατρο του νεαρού από τις νότιες πολιτείες γεμίζει με πλάσματα που μένουν μετέωρα και στρεβλά, μισοφωτισμένα από τα φώτα των μεγάλων λεωφόρων, λησμονημένα στη σκοτεινή πλευρά του ειδώλου που φωτίζει το αμερικανικό όνειρο. Είναι με δυο λόγια και σε αντίθεση με τον τυπικό αμερικανικό ήρωα της Δύσης «αποτυχημένα», πνιγόμενα από τις απαιτήσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος, καταπνίγοντας τις εσωτερικές επιθυμίες τους… Κι όμως αυτό είναι αρκετό για να τοποθετήσει αυτομάτως την πηγή της ευαισθησίας τους, αντί για το έδαφος μιας συγκεκριμένης πατρίδας, στο υπέδαφος της ανθρώπινης εν γένει κατάστασης.
Από την άλλη, αν κάτι αποδεικνύει η «Νύχτα της Ιγκουάνα» δεν είναι παρά ότι ο Ουίλιαμς έγραψε αληθινά ένα μόνο έργο, σε συνέχειες και πολλαπλά αδιέξοδα. Είναι σωστό πως κι εδώ συναντούμε πίσω από τους ρόλους του τα ίδια πάνω-κάτω πρόσωπα, που στοιχειώνουν το μυαλό του συγγραφέα τους από νεαρή ηλικία και που ζητούν δικαίωση στη σκηνή του θεάτρου του με περισσότερες από μία φωνές.
Η μόνη διαφορά είναι πως αυτή τη φορά ο ποιητής νιώθει πως πλησιάζει το τέλος του - γιατί η αλήθεια είναι πως ο ποιητής Ουίλιαμς κάπου εδώ ολοκληρώνεται. Κι αυτή τη φορά τα πλάσματά του έχουν βγει από τα δωμάτια και τις πόλεις τους, διαλύονται σε τοπία και ρευστές επιθυμίες, σε αινιγματικές διαδρομές. Είναι να απορεί κανείς αν μπορούν ακόμη να θεωρούνται «δραματικά», έτσι που έχουν χάσει το περίγραμμά τους και το ψυχολογικό φορτίο τους ξεχύνεται στο εξωτερικό περιβάλλον, όπως θα ήθελαν οι εξπρεσιονιστές δημιουργοί του Μεσοπολέμου.
Η «Νύχτα» διαδραματίζεται κάπου στο Μεξικό, στη μέση θα λέγαμε του πουθενά και καταμεσής του τίποτα. Εκεί, σε ένα ξενοδοχείο (όπως εκείνο το «σπίτι του ανατέλλοντος ηλίου» στο μπλουζ της Νέας Ορλεάνης), συναντιούνται άνθρωποι χαμένοι, διαψευσμένοι, διαβρωμένοι από την «αμαρτία» και την ψυχική τους αποξένωση. Είναι πλάσματα καταραμένα να τα κυνηγούν η σκιά, το στοιχειό, ο σκοτεινός εαυτός του Γιουνγκ που απλώνεται μέσα τους σκοτεινιάζοντας το λιγοστό φως τους. Αυτό το στοιχειό άλλοι το διαισθάνονται, όπως ο αποσυνάγωγος ιερέας Λόρενς Σάνον, που έχει μαζέψει πάνω του τόσα αμαρτήματα ώστε να περιμένει σαν άλλος ντοστογιεφσκικός ήρωας τη λύτρωση μόνο από το σκοτεινό μονοπάτι της θείας συγχώρεσης.
Αλλοι πάλι το αγνοούν ή το παρακάμπτουν, όπως η ξενοδόχος, η απεγνωσμένα παρακμιακή στον ολοένα και περισσότερο καταναγκαστικό ερωτισμό της Μαξίν Φολκ. Κι υπάρχουν και οι ελάχιστοι εκείνοι που το αποδέχονται με στωικότητα και εγκαρτέρηση, ανοίγοντας με την ταπεινότητα και τη συμπόνια τους μια χαραμάδα στην ελαύνουσα άβυσσο. Αυτή είναι η περίπτωση της φτωχούλας του θεού, της Χάνα Τζελκς, που σαν άλλη Αντιγόνη οδηγεί τον τυφλό ποιητή παππού της, Τζόναθαν Κόφιν, σε μια περιήγηση χωρίς νόημα άλλο παρά να σώσει όσες ψυχές αξίζουν να σωθούν…
Η «Νύχτα της Ιγκουάνα» δεν είναι παρά η μία και μόνο πράξη, η τελευταία της, ο ένας και μόνο διάλογος, ο αποκαλυπτικός μεταξύ της νεαρής κοπέλας και του κίβδηλου ιερέα, που μοιάζει να απλώνει το χέρι και να τραβά όποιον «αμάρτησε» αλλά και όποιον δεν καταδέχτηκε ποτέ για λογαριασμό του την εύκολη σωτηρία.
Ακολουθώντας το κλίμα του έργου κι όχι το γράμμα του, η σκηνοθεσία της Μαρίας Μαγκανάρη είναι γεμάτη εξπρεσιονιστικά επίπεδα, γωνίες και σκιές. Εχει παραλείψει τους δευτερεύοντες ρόλους, που δίνουν στο έργο τις εξωτερικές επίκαιρες αναφορές του. Και έχει επικεντρωθεί στον πυρήνα και στο ύφος του ψυχοδράματος, σαν μια παραβολή για τη σωτηρία και το λάθος, γεμάτη ντοστογιεφσκική αγωνία. Τα σκηνικά της Τίνας Τζόκα είναι αρκετά για να συγχωνεύσουν τη ζούγκλα και το σημείο του σταυρού στη σκοτεινή και θρησκευτική φύση του έργου. Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη ακολουθούν τους ήρωές του στην κάθοδο, μαζί με τους φωτισμούς της Μαρίας Γοζαδίνου. Και η μουσική της Nalyssa Green δίνει τον τόνο στην περιρρέουσα διάλυσή τους και στη μνήμη τους για κάποια άλλη, ποιητική ζωή.
Μα αν ο Τενεσί Ουίλιαμς είναι μεγάλος συγγραφέας, είναι γιατί δημιουργεί ρόλους που ζουν αυτή την αγωνία. Ο Ιωάννης Παπαζήσης αναλαμβάνει το πρόσωπο του Λόρενς Σάνον στη διαρκή ψυχική του κατάρρευση. Το ζήτημα με τον ιερέα είναι πως είναι ανίκανος να αντιμετωπίσει τον μεγαλύτερο εχθρό - τον ίδιο τον εαυτό του και τους άλλους που τον καθορίζουν. Ο Λόρενς του Παπαζήση είναι ένα πιστός που δεν έχει ακόμη πειστεί κι η αντίφαση αυτή σημαίνει τη ρήξη ανάμεσα σε ό,τι αληθινά είναι και στο τι αντικρίζει ο ίδιος στον καθρέφτη του.
Η Μαξίν Φολκ δίνει στη Μαρία Κεχαγιόγλου την ευκαιρία για ακόμη μια επίδειξη ερμηνευτικής απλότητας στην απόδοση ενός σύνθετου κι επικίνδυνου ρόλου. Ο ερωτισμός της περσόνας της είναι φτηνός και επιδερμικός – η κρυφή όμως απόγνωση και η μοναξιά της Μαξίν πρέπει να κατανοηθούν με το κριτήριο της ανθρωπιάς. Στην άλλη άκρη βρίσκεται η Χάνα Τζελκς της Συρμώς Κεκέ, ο ανώνυμος ήρωας της ανθρώπινης υπόστασης που έχει σώσει την ψυχή της με την κατανόηση και την αγάπη. Ο Γιώργος Μπινιάρης δίνει τον ελάσσονα ποιητή και προφήτη Τζόναθαν Κόφιν να βλέπει με τη μέσα του όραση το μυστικό νόημα του κόσμου. Στους άλλους ρόλους, η Δήμητρα Βλαγκοπούλου δίνει καρατερίστικο χρώμα στην ερμηνεία της καταπιεστικής Τζούντιθ Φέλοους, η Βίκυ Κατσίκα σκιαγραφεί τη νέα και παρορμητική Σάρλοτ Γκούνταλ και, τέλος, ο Πέτρος Μάλαμας συμπληρώνει τη διανομή επιτονίζοντας με έμφαση τα βοηθητικά πρόσωπα των Πέδρο και Χανκ.
Κανονικά, την ώρα που οι ήρωες του Ουίλιαμς παλεύουν με τη σκιά τους, ένα περήφανο ζώο της άγριας φύσης ακούγεται στο παρασκήνιο να αγωνιά δεμένο πριν θανατωθεί για να γίνει έδεσμα από τους ντόπιους… Και όπως οι οιμωγές του διαβρώνουν το τοπίο, υπάρχει κάτι στο βάσανό του που περικλείει την αγριότητα και απελπισία του κόσμου.
Εδώ όμως, στη σκηνή της Μαγκανάρη, οι κραυγές του έχουν αντικατασταθεί από το «στοιχειό», από τον δαίμονα που περιμένει στο υποσυνείδητο να ελευθερωθεί, για να μας ελευθερώσει με τη σειρά του από τη δική μας τρομακτική άλυσο. Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος αν το εύρημα παραμένει σαφές σε όλους στο Πορεία, ωστόσο η παράσταση της Μαγκανάρη έχει τη δύναμη να οδηγήσει τον θεατή της προς την έξοδο της άλλης, ποιητικής, άγριας και, εν τέλει, καθαρτικής πραγματικότητας. Είναι η έξοδος του Καθαρτηρίου την οποία ο ίδιος ο Ουίλιαμς εργάστηκε για να φανερώσει στους άλλους, ακόμα κι αν τελικά ο ίδιος ποτέ δεν κατόρθωσε να τη διαβεί για λογαριασμό του.
Γρηγόρης Ιωαννίδης, Εφημερίδα των Συντακτών, 1.11.2021
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Περισσότερα για την παράσταση και αγορά εισιτηρίων:
