Πού «γεννιούνται» οι λογοτεχνικοί ήρωες; Εννοώ αποκλειστικά στο μυαλό και τη φαντασία του συγγραφέα ή κάποιοι από αυτούς έχουν στοιχεία ή και το «όλον» ανθρώπων που υπήρξαν στην πραγματικότητα; Βέβαια, ακόμη και στη δεύτερη περίπτωση, ο λογοτέχνης «ντύνει» τους ήρωες και τις ηρωίδες του με χαρακτηριστικά που υποστηρίζουν το δραματουργικό τους υπόβαθρο και εξυπηρετούν την εξέλιξη του μύθου, υπάρχει ωστόσο μια έμπνευση που πηγάζει από την πραγματικότητα ή, έστω, από τη σκοπιά που τη βλέπει ο συγγραφέας. Μπορεί, επίσης, ένας λογοτεχνικός ήρωας να συνδυάζει στοιχεία από δύο και τρία πραγματικά πρόσωπα. Ή ένα υπαρκτό πρόσωπο να «διασπάται» σε περισσότερους του ενός λογοτεχνικούς ήρωες.
Για παράδειγμα, οι μελετητές του Καραγάτση πιστεύουν ότι ο ίδιος ο συγγραφέας είναι και ο Γιούγκερμαν και ο Καραμάνος, αυτός δηλαδή που εξανθρώπισε τον αγριεμένο Φινλανδό. Όπως ο ίδιος ο Κώστας Μουρσελάς είναι ο Κωνσταντής στα «Βαμμένα, κόκκινα μαλλιά» και ο Λούης του ίδιου μυθιστορήματος ένας τύπος στον Πειραιά που πέθανε πριν από λίγα χρόνια. Ενώ η μοιραία Μάρθα μάλλον συνδυάζει στοιχεία από διάφορες γυναίκες αν και στα τελευταία κεφάλαια η έμπνευσή του είναι η Κική Παπαπέτρου (μετέπειτα Μουρσελά) την οποία γνώρισε λίγο πριν αρχίσει να τα γράφει. Λέγεται μάλιστα ότι είχε κάπως κολλήσει και η γνωριμία τους τον «ξεκλείδωσε» ώστε να γράψει την περίφημη σκηνή του ξενοδοχείου και το φινάλε αυτού του σπουδαίου μυθιστορήματος. Όσο για το «Ανθρωπάκι» στις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Τσίρκα αν και οι κομματικές σκοπιμότητες υποστήριζαν ότι πρόκειται για τον Νεφελούδη, ο ίδιος ο συγγραφέας στα «Ημερολόγια της Τριλογίας» αναφέρει ότι βασική πηγή της έμπνευσής του ήταν ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Ντζουγκασβίλι Στάλιν.
Μία από τις πιο συναρπαστικές ηρωίδες της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι και η Μαρίνα Μπαρέ της «Μεγάλης χίμαιρας» του Καραγάτση. Ενός μυθιστορήματος που αν και απ' τη δεκαετία του 1930 που πρωτοκυκλοφόρησε (αρχικά ως νουβέλα με τον τίτλο «Χίμαιρα» και τη δεκαετία του 1950 σε μεγαλύτερη εκδοχή ως μυθιστόρημα, εξού και «Μεγάλη χίμαιρα») υπήρξε σημείο αναφοράς, μετά το 2014 που ο Δημήτρης Τάρλοου σκηνοθέτησε τη θεατρική διασκευή του Στρατή Πασχάλη ξαναέγινε best seller και κέρδισε νέες γενιές (και ορδές) αναγνωστών. Την περασμένη εβδομάδα μάλιστα «πρωταγωνίστησε» στο «Maestro» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη και έτσι, μέσω Netflix, θα μάθει για το βιβλίο και το διεθνές κοινό. Από πού άντλησε την έμπνευσή του όμως ο Καραγάτσης; Σε ποια πραγματική γυναίκα μπορεί να «ακουμπά» η συναρπαστική Μαρίνα Μπαρέ;
Η μούσα του Παλαμά
Δύσκολο να αποκρυπτογραφήσεις τον Καραγάτση. Ποια να ήταν άραγε η Μαρία Πετροπούλου από τον «Κίτρινο Φάκελο»; Η μοιραία Ντάινα Σκλαβογιάννη και η ηρωική Βούλα Παπαδέλη του «Γιούγκερμαν»; Πάντως σε μια λογοτεχνική βραδιά πριν από λίγα χρόνια, η Μαρίνα Καραγάτση ανέφερε τη Λιλή Ζηρίνη ως μια από τις πιθανές πηγές έμπνευσης του πατέρα της για τη ηρωίδα της «Μεγάλης χίμαιρας».
Η Λιλή Ζηρίνη, ως προς τα τυπικά, δεν είχε σχέση με τη Μαρίνα Μπαρέ. Ούτε Γαλλίδα ήταν ούτε παντρεύτηκε ναυτικό ούτε απομονώθηκε ποτέ στη Σύρο. Ήταν όμως μια συναρπαστική, ελεύθερη γυναίκα της εποχής της. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα του Κωνσταντίνου Τσάτσου, τα χρόνια του γάμου τους μάλιστα, τη δεκαετία του 1920, έζησαν στο Παρίσι. Χώρισε, επέστρεψε στην Ελλάδα και παντρεύτηκε τον Τάκη Ροδόπουλο, αδελφό του Μ. Καραγάτση. Κυρίως όμως υπήρξε μούσα του Κωστή Παλαμά. Ο τέταρτος τόμος μάλιστα της αλληλογραφίας του κορυφαίου μας ποιητή περιλαμβάνει αποκλειστικά τα «Γράμματα στη Λιλή Ζηρίνη». Πέθανε το 1939 (γύρω στα σαράντα ήταν) από όγκο στον εγκέφαλο.
Βέβαια, γι' αυτές τις λογοτεχνικές εμπνεύσεις, εμείς οι μεταγενέστεροι δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε σίγουροι. Εικασίες κάνουμε, στοιχεία συγκρίνουμε. Ακόμη όμως και αν η Μαρίνα Μπαρέ ελάχιστη σχέση είχε μαζί της, η Λιλή Ζηρίνη υπήρξε, όπως φαίνεται, μια πολύ γοητευτική γυναίκα που θα άξιζε να γραφτεί γι' αυτήν ένα μυθιστόρημα. Έστω, τώρα πια, και με πολλά στοιχεία μυθοπλασίας.
Η δύναμη της τηλεόρασης είναι τεράστια. Και σε πολλά επίπεδα. Την περασμένη Πέμπτη προβλήθηκε από το Mega το επεισόδιο του «Maestro» που είχε τίτλο «Η μεγάλη χίμαιρα».
Από την επόμενη μέρα, όπως με πληροφορούν από την «Εστία», οι πωλήσεις του μυθιστορήματος - που, ούτως ή άλλως, «κινείται» όπως λένε στη γλώσσα των βιβλιοπωλών - αυξήθηκαν μαζί με αυτές του «Λιάπκιν» και του «Γιούγκερμαν» αφού ο «Ορέστης» κάνει δώρο στη «Κλέλια» και τα τρία βιβλία.
Πέπη Ραγκούση, Τα Νέα, 15.11.2022
